Микразим / Бу қизиқ / Ферментлар

Ферментлар

  1. Ферментларнинг умумий хусусиятлари
  2. Таснифлаш
  3. Ҳазм қилувчи ферментлар
  4. «Микразим» препарати билан ўрнини босувчи даволашнинг аҳамияти

Ҳар қандай организмнинг ҳаёти ундаги кечаётган модда алмашининиш жараёнларининг натижасидир.Бу таъсирланишларни табиий катализатор,ёки ферментлар бошқаради. Бу моддаларнинг бошқа номи-энзимлар. «Фермент» атамаси лотинча fermentum,яъни «ачитқи» деган маънони билдиради. Тушунча тарихий тарзда,ачиш жараёнларини ўрганилганда пайдо бўлган.

Ҳамиртурушни қўллаш йўли билан ачитиш- ферментатив таъсирнинг одатий мисоли
1-расм- Ҳамиртурушни қўллаш йўли билан ачитиш- ферментатив таъсирнинг одатий мисоли

Инсоният бу ферментларнинг фойдали хусусиятларидан анча вақтдан бери фойдаланиб келмоқда.Масалан,асрлар давомида ширдон ферменти ёрдамида сутдан пишлоқ ишлаб чиқарилади.

Ферментларнинг катализаторлардан фарқи шундаки,улар тирик организмда тaъсир қилади,катализаторлар эса-жонсиз табиатда. Биокимёнинг,ҳаёт учун ўта муҳим бўлган бу моддаларни ўрганувчи йўналиши, энзимология деб аталади.

Ферментларнинг умумий хусусиятлари

Ферментлар,турли хил моддалар билан ўзаро таъсирлашиб,уларнинг маълум йўл бўйича кимёвий ўзгаришини тезлаштирувчи,оқсил табиатли молекулалардир.Бу ҳолда улар сарфланмайди.Ҳар бир ферментда, озиқлантирувчи муҳитга қўшилувчи,фаол марказ ва бу ёки бошқа кимёвий таъсирланишни ишга туширувчи каталитик қисми бор.Бу моддалар организмда кечадиган биокимёвий таъсирланишларни ҳароратни кўтармаган тарзда тезлаштиради.

Ферментларнинг асосий хусусиятлари:

  • ўзига хослиги: ферментнинг фақат ўзига хос озуқа муҳитига таъсир қилиш қобилияти, масалан, липазалар-ёғларга;
  • каталитик самарадорлиги: ферментатив оқсилларнинг биологик таъсирланишларни юз ва минг баравар тезлаштириш қобилияти;
  • тартибга солиш қобилияти:ҳар бир ҳужайрадаги ферментларнинг ишлаб чиқарилиши ва фаоллиги,бу оқсилларнинг қайта синтезланиш қобилиятига таъсир қилувчи,ўзига хос ўзгаришлар занжири билан аниқланади.

Ферментларнинг инсон организмидаги ўрнини ортиқча баҳолаб юборишнинг иложи йўқ.ДНКнинг тузилиши энди аниқланган пайтда,бир ген,қандайдир аниқ бир аломатни аниқлаштирувчи,битта оқсилнинг синтези учун жавоб беради,деб айтишарди.Ҳозирги кунда бу сўзлар бундай тарзда айтилади: «Бир ген – Бир фермент – бир аломат».Яъни ҳужайрадаги ферментларнинг фаоллигисиз, ҳаёт мавжуд бўла олмайди.

Таснифланиши

Кимёвий таъсирланишлардаги тутадиган ўрнига қараб,ферментларнинг қуйидаги турлари ажратилади:

Турлари

Хусусиятлари

Оксиредуктазалар

Водроднинг атом ва электронларини олиб ўтиб,ўзининг озуқа муҳитини оксидланишини катализация қилади

Трансферазлар

Кимёвий гуруҳларни бир моддадан бошқасига ўтказишда иштирок этади

Гидролазлар

Йирик молекулаларга сув молекулаларини қўшиб,майдароқ молекулаларга парчалайди.

Лиазлар

Молекулали боғланишларни гидролиз жараёнисиз парчаланишини катализациялаштиради

Изомеразалар

Молекуладаги атомларнинг ўрин алмаштиришини активлаштиради

Лигазалар (синтетазалар)

АТФ қувватини ишлатиб,углерод атомлари билан боғланишларни ҳосил қилади.

 

Тирик организмдаги барча ферментлар ички- ва ташқиҳужайралиларга бўлинади. Ичкиҳужайралиларга,мисол учун,қон билан келиб тушадиган,турли хил моддаларни зарарсизлантиришда иштирок этадиган,жигар ферментлари киради.Улар органга шикаст етганда қон таркибида аниқланади,ва бу ўз ўрнида унинг касалликларини аниқлашда ёрдам беради.

Ички органларнинг шикастланганлигини белгилаб берувчи,ичкиҳужайрали ферментлар:

  • жигар-аланинаминотрансефраза, аспартатаминотрансфераза,гамма-глютамилтранспептидаза, сорбитдегидрогеназа;
  • буйрак- ишқорли фосфатаза;
  • простата бези- нордон фосфатаза;
  • юрак мушаги- лактатдегидрогеназа.

Ташқиҳужайрали ферментлар безлар томонидан ташқи муҳитга ажралиб чиқади. Уларнинг асосийлари сўлак безлари,ошқозон деворлари,ошқозоности бези,ичак ҳужайраларидан ажралади ва ҳазм қилишда фаол иштирок этади.

Ҳазм қилиш ферментлари

Ҳазм қилиш ферментлари-бу овқат таркибига кирувчи йирик молекулаларнинг парчаланишини тезлаштирувчи,оқсиллардир. Улар бу молекулаларни ўзлаштирилиши яхши бўлиши учун,кичикроқ бўлакларга бўлади. Ҳазм қилиш ферментларининг асосий турлари-протеазалар,липазалар,амилазалар.

Асосий ҳазм қилувчи без-ошқозоности безидир.У ДНК ва РНК ни парчалайдиган, кўпгина ферментлар,ҳамда нуклеазаларни ва эркин аминокислоталарни ҳосил қилишда иштирок этaдиган,пептидазларни ажратиб чиқаради.Ҳосил бўладиган ферментларнинг оз миқдори ҳам,катта озиқ ҳажмига «ишлов» бера олади.

Озуқавий моддаларнинг ферментатив парчаланиши натижасида,ҳаёт фаолияти ва моддалар алмашинуви жараёнларига сарфланадиган қувват ажралиб чиқади. Ферментларнинг иштирокисиз,бу жараёнлар жуда секин ўтарди ва организмни етарли қувват билан таъминлай олмасди.

Бундан ташқари,ферментларнинг ҳазм қилиш жараёнидаги иштироки,молекулаларни ичак деворларининг ҳужайраларидан ўтиб,қонга сингиб кетишига имкон берувчи даражагача парчаланишини таъминлайди.

Амилаза

Амилаза сўлак безларидан ажралиб чиқади.У озуқанинг узун глюкозали занжирдан таркиб топган,крахмалига таъсир кўрсатади.Бу ферментнинг таъсири натижасида,иккита ўзаро боғлиқ глюкозали молекулалар,яъни фруктоза,ва бошқа калтазанжирли углеводлардан таркиб топган юзалар пайдо бўлади.Кейинчалик улар ичакдаги глюкозагача ўзгаради ва қонга сўрилиб кетади.

Сўлак безлари крахмалнинг фақат бир қисмини парчалайди.Сўлак амилазаси қисқа вақт ичида,овқат чайналётган пайтда, фаолдир.Ошқозонга тушгандан кейин фермент унинг нордон суюқлиги билан фаолсизлаштирилади.Крахмалнинг кўп қисми 12-бармоқли ичакда,ошқозоности бези томонидан ажратиладиган,ошқозоности амилазаси таъсирида парчаланади.

 

Ошқозоности амилазаси таъсирида пайдо бўлган,қисқа углеводлар,ингичка ичакка келиб тушади.Бу ерда улар мальтаза,лактаза, сахараза,декстриназалар ёрдамида глюкоза молекуласигача парчаланади.Фермент таъсирида парчаланмайдиган тўқималар ичакдан ахлат билан чиқиб кетади.

Протеазалар

Оқсил ва протеинлар-одам озуқасининг асосий қисмларидан биридир.Уларни парчалаш учун фермент-протеазалар зарур. Улар синтезланиш жойи,муҳити ва бошқа хусусиятлари билан фарқланади.Улардан бир хиллари ошқозонда фаол,масалан,пепсин. Бошқалари ошқозоности бези томонидан ажратиб чиқарилади ва ичак оралиғида фаол. Безнинг ўзида ферментнинг нофаол шакли- химотрипсиноген ажралиб чиқади ва у фақатгина озуқа таркибидаги нордон моддалар билан аралашиб,химотриписинга айланганда таъсир қила бошлайди.Бундай тартиб,ошқозоности бези протеаза ҳужайралари туфайли ўзини шикастлашини олдини олишга ёрдам беради.

 

Протеазалар озуқавий оқсилларни майдароқ бўлаклар-полипептидларга парчалайди. Фермент-пептидазлар уларни ичакда ўзлаштирилиб кетадиган, аминокислоталаргача парчалайди.

Липазалар

Озуқавий ёғлар,ошқозоности безидан ажралиб чиқадиган ферментлар-липазалар томонидан парчаланади.Улар ёғ молекулаларини,ёғ кислоталари ва глицеринга парчалайди.Бундай таъсирланиш учун, 12-бармоқли ичакда,жигарда ҳосил бўладиган ўт мавжуд бўлиши керак.

 

«Микразим» препарати билан ўрнини босувчи даволашнинг аҳамияти

Ҳазм қилиш тизими бузилган кўпчилик одамлар учун,ҳаммасидан олдин ошқозоности касалликлари ҳолатида,ферментларнинг тайинланиши органнинг функционал қўллаб-қувватланишини таъминлайди ва соғайиш жараёнини тезлаштиради.Ошқозоности безининг яллиғланиши ёки бошқа ўткир ҳолатни тўхтатгандан кейин ферментларни қабул қилишни тўхтатиш мумкин,чунки организм уларнинг ишлаб чиқариш фаолиятини ўзи тиклаб олади.

Ферментларни,фақат ошқозоности безининг ташқи ишлаб чиқаришнинг оғир етишмовчилигида узоқ муддат қабул қилиш керак бўлади.

Таркиби бўйича энг физиологик препаратлардан бири «Микразим» дир. Унинг таркибида ошқозоности суюқлиги таркибидаги: амилаза,протеаза,липазалар мавжуд. Шунинг учун,бу органнинг турли хил касалликларида ишлатиладиган ферментларни,алоҳида танлаб олишнинг ҳожати йўқ.

Бу дорини қўллаш учун кўрсатмалар:

  • ошқозоности безининг сурункали яллиғланиши,муковиcцидоз ва ошқозоности бези ферментининг етарлича ишлаб чиқарилмаслигининг бошқа сабаблари;
  • ошқозон,ичак,жигарнинг яллиғланиш касалликлари,айниқса улар операция бўлгандан кейин,ҳазм қилиш тизимининг тезроқ тикланиши учун;
  • озиқланишдаги хатоликлар;
  • чайнаш вазифасининг бузилиши,масалан, стоматологик касалликлар ёки беморнинг кам ҳаракатлигидан.

Ўрин босувчи мақсадли,ҳазм қилиш ферментларини қабул қилиш,қорин дам бўлиши,суюқ ич келиши ва қорин оғришининг олдини олишда ёрдам беради.Бундан ташқари,ошқозоности безининг оғир,сурункали касал бўлган ҳолатларда,Микразим озуқаларни парчалаш вазифасини бутунлай ўзига олади.Шу сабабли,улар ҳеч қандай тўсиқсиз ичакда ўзлаштирилади.Бу айниқса,муковицидоз билан касалланган болалар учун муҳимдир.

 

Муҳим: қўллашдан олдин йўриқнома билан танишиб чиқинг ёки даволовчи шифокор билан маслаҳатлашинг.

ҚЎЛЛАШГА ҚАРШИ КЎРСАТМАЛАР БОР. ҚЎЛЛАШДАН ОЛДИН ЙЎРИҚНОМА БИЛАН ТАНИШИБ ЧИҚИНГ ВА МУТАХАССИС БИЛАН МАСЛАҲАТЛАШИНГ
Маьлумотлар билан танишдим, беркитиш