Ошқозоности бези ошқозоннинг ортқа тарафида жойлашган бўлиб, ўникки бармоқли ичакка уланган. Панкреатит – мазкур орган тўқималарининг яллиғланиш жараёнида юзага келадиган хасталик ҳисобланади.
Ошоқозоности бези икки вазифани бажаради:
Нимадир сабабли панкретик оқим бузилса, босим ортади ва без ҳужайралари зарарлана бошлайди. Панкреатитнинг ўткир формасида тўқималарнинг “ўзини ўзи ҳазм қилиш” механизми ишга тушади. Сурункали яллиғланиш оқибатида ҳазм қилувчи ферментлар етишмовчилиги юзага келади. Ферментлар ўрнини ошқозоности бези ҳужайраларининг эгаллаши унинг ташқи секретор функциясини бузиш билан бирга, гормонлар ишлаб чиқиш вазифасини ҳам ўзгартириб юборади.
Панкреатитнинг турли аломатларига кўра бир қанча классификациялари ажратилган.
Халқаро классификацияга кўра касаллик:
Ўткир панкреатит вариантлари:
Ошқозоности бези яллиғланишининг сурункали турлари:
Mehribon | Сабаблари | Хусусиятлари |
Оҳакланувчан (кальцийлашувчи) | Алкогол истеъмоли | Панкреатик оқим йўлининг сезилар-сезилмас зарарланиши ҳам уларда тиқин ҳосил бўлишига олиб келиши мумкин ва оқибатда оҳакланиш жараёни бошланади. |
Обструктив | Ўт-тош касалликлари, чандиқли деформация | Йирик оқим йўли эзилганида вужудга келади; ҳужайралар ички босим кўтарилиши оқибатида иккиламчи зарарланади. |
Паренхиматоз-фиброзли | Аутоиммун жараён, қайталанувчан яллиғланиш | Камроқ учрайди, без ҳужайраларининг зарарланиши билан кечади. |
Сурункали панкреатит аломатларсиз кечиши мумкин, бироқ қайталаниш ва зўрайиш билан ўтади. Қайталаниш маҳали бемор шикоят қилмаслиги ҳам мумкин. Сурункали яллиғланиш жараёни касаллик аломатларининг юзага чиқиши билан рўй беради.
Касаллик қуйидаги омиллар оқибатида юзага чиқади:
Болаларда панкреатит ўт чиқариш йўллари ва ошқозоности бези патологиясига боғлиқ. Бу туғма ёки орттитилган (описторхоз) бўлиши мумкин. Аксарият ҳолларда болаларда бу касалликка қоринга берилган оғир зарба сабаб бўлади. Шунингдек, турли инфекциялар - герпес, мононуклеоз, паротит, сальмонеллёз кабилар ҳам сабаб бўлади.
Панкреатитнинг асосий белгиси – қорин соҳасининг юқори бўлмасида турли муддатли оғриқ. Оғриқ тўсатдан ёки секин-аста бошланиши мумкин. Одатда оғриқ алкогол истеъмоли ёки таом ейилганидан сал ўтмай бошланади.
Ошқозоности безининг ўткир яллиғланиши белгилари:
Сурункали панкреатит аломатлари:
Ошқозоности безининг 80 фоизи зарарланганидан кейин эса иккиламчи қант касаллиги ривожланади.
Панкреатит қуйидаги асоратлар билан кечади:
«Панкреатит» ташхисида шикоятлар таҳлили, касаллик тарихи, шифокор кўригидан ташқари мутахассис лаборатор ва инструментал ташхис усулларидан фойдаланади.
Ошқозоности безининг оғир яллиғланишида қон таҳлилида носпецифик ўзгаришлар кузатилади: лейкоцитлар сонининг ортиши, эритроцитлар тиниш тезлиги (русча - СОЭ) кўтарилиши. Мазкур ҳолатлар касалликнинг ўткир шакллари ва беморларнинг учдан бир қисмида касаллик зўрайганда қайд этилади. Бошқа беморлар қон таҳлилида бундай ўзгаришлар кузатилмайди.
Касаликнинг бош биокимёвий аломати – крахмални парчалашда асосий роль ўйновчи ферментларнинг қон ва пешобда кўп миқдорда пайдо бўлишидир. Бу амилаза ферменти; пешоб таҳлилида диастаза деб аталади. Бундан ташқари, бошқа панкреатик ферментлар: липазалар, А2 фосфолипазлари, трипсин, эластазалар ҳам қайд этилади.
Панкреатитнинг қўшимча биокимёвий аломатлари:
Ферментларнинг қонда ортиши касалликнинг ўткир ва патологиянинг сурункали шаклларида кузатилади. Кўпгина беморларнинг таҳлиллари меъёридан ошмайди. Шунинг учун, касалик ташхисида, айниқса, сурункали шаклида инструментал тадқиқотлар кўпроқ самара беради.
Ташқи секретор етишмовчилик, яъни ҳазм қилиш ферментлари тақчиллигини аниқлаш учун қўшимча копрограмма – ахлат таҳлили қўлланади. Ахлатда мушак тўқималари, нейтрал ёғлар, крахмал донлари учрайди.
Панкреатитнинг ўткир шаклини аниқлашда компьютер ёки магнито-резонанс томография муҳим роль ўйнайди. Улар без ҳужайралари зарарланиши, тўқималардаги шишни аниқлаш имконини беради. Ташхис лапароскопия усулида тасдиқланади.
Ошқозоности безининг сурункали яллиғланишини ташхислаш усуллари:
Ошқозоности бези турли сабабларга кўра пайдо бўлади ва турли усуллар билан даволашни талаб этади. Панкреатитнинг ҳар бир ҳолатида даволаш усуслини белгилаш учун албатта гастроэнтеролог кўригидан ўтиш ва унинг маслаҳатини олиш талаб этилади.
Панкреатитга йўлиққан ҳар бир беморга даволавчи овқатланиш тартиби белгиланади.
Касаллик зўрайган маҳал 1-2 кунга овқатдан тийилиш тавсия қилинади, кейин эса секин-аста ширин чой, қоқнон, суюқ бўтқалар, қуюқроқ шўрва, омлет ейиш мумкин.
Касаллик қайталаниш маҳали эса ёғ ва углеводлар сақловчи таомлардан воз кечиш лозим. Тобланган ёки буғланган таомлар маъқул. Кунига кам-камдан 6 маҳал ва таомни илиқ ҳолатда танаввул қилиш керак.
Фойдали маҳсулотлар:
Панкреатитда мумкин бўлмаган маҳсулот ва таомлар:
Касалликнинг ўткир шаклида касалхонага ётиш тавсия этилади. Кўпгина ҳолларда даволаш жонлантириш бўлимида ўтказилади. Бу ерда интенсив инфузион терапия (интоксикацияни бартараф этиш томир орқали эритмалар юбориш) ва оғриқсизлантириш. Даволаш бир неча кун давом этади.
Хасталикнинг некротик шаклида ўлган тўқималарни олиб ташлаш учун жарроҳлик амалиёти қўлланади. Оғриққа ўт тошлари сабаб бўлган бўлса, жарроҳ ўт пуфагини олиб ташлайди. Натижада ошқозоности безининг яллиғланиш жараёни тўхтайди.
Терапияда безнинг ферментатив функциясини бажарувчи препаратлар қўлланади. Микразим – панкреатин сақловчи замонавий дори воситаси бўлиб, етишмаётган ферментлар – липаза, амилаза, протеаза ўрнини босади. Дори воситаси микрозаррачалари ошқозоннинг ҳазм қилувчи моддаларидан ҳимоялангани сабабли, тезда 12 бармоқли ичакка ўтиб кетади. Ацйтиш керакки, фермент терапияси узоқ давом этадиган муолажа бўлиб, организм озуқа моддаларини меъёрида ҳазм қилишга ёрдам беради. Даволаниш билан бирга бемор парҳезга амал қилиб, алкоголдан воз кечиши талаб этилади.
Панкреатит зўрайган маҳал ошқозоности бези фаолиятини бостирувчи воситалар берилади.
Касалликка безнинг оқим йўли зарарланишлари сабаб бўлса, уларни бартараф этиш учун жарроҳлиқ амалиёти қўлланиши мумкин.
Сурункали панкреатитда жарроҳлик амалиёти тавсия этиладиган ҳолатлар:
Катталарда панкреатитда асосий профилактика – спиртли ичимликлар истеъмолини чеклаш. Болаларда эса тўғри овқатланиш, тезпишар таомлардан воз кечиш, шунингдек, турли травмалардан ҳимоялаш.
Иккиламчи, яъни қайталанишлар, зўрайиш ва асоратлар профилактикаси:
Айтилганларга амал қилиш панкреатитнинг оғир асоратларга олиб келиши эҳтимоли ва ҳаёт сифатига салбий таъсирини камайтиради.
Муҳим: қўллашдан олдин йўриқнома билан танишиб чиқинг ёки даволовчи шифокор мутахассис маслаҳатини олинг