Oshqozonosti bezi oshqozonning ortqa tarafida joylashgan bo‘lib, o‘nikki barmoqli ichakka ulangan. Pankreatit – mazkur organ to‘qimalarining yallig‘lanish jarayonida yuzaga keladigan xastalik hisoblanadi.
Oshoqozonosti bezi ikki vazifani bajaradi:
Nimadir sababli pankretik oqim buzilsa, bosim ortadi va bez hujayralari zararlana boshlaydi. Pankreatitning o‘tkir formasida to‘qimalarning “o‘zini o‘zi hazm qilish” mexanizmi ishga tushadi. Surunkali yallig‘lanish oqibatida hazm qiluvchi fermentlar etishmovchiligi yuzaga keladi. Fermentlar o‘rnini oshqozonosti bezi hujayralarining egallashi uning tashqi sekretor funktsiyasini buzish bilan birga, gormonlar ishlab chiqish vazifasini ham o‘zgartirib yuboradi.
Pankreatitning turli alomatlariga ko‘ra bir qancha klassifikatsiyalari ajratilgan.
Xalqaro klassifikatsiyaga ko‘ra kasallik:
O‘tkir pankreatit variantlari:
Oshqozonosti bezi yallig‘lanishining surunkali turlari:
Mehribon | Sabablari | Xususiyatlari |
Ohaklanuvchan (kalsiylashuvchi) | Alkogol iste’moli | Pankreatik oqim yo‘lining sezilar-sezilmas zararlanishi ham ularda tiqin hosil bo‘lishiga olib kelishi mumkin va oqibatda ohaklanish jarayoni boshlanadi. |
Obstruktiv | O‘t-tosh kasalliklari, chandiqli deformatsiya | Yirik oqim yo‘li ezilganida vujudga keladi; hujayralar ichki bosim ko‘tarilishi oqibatida ikkilamchi zararlanadi. |
Parenximatoz-fibrozli | Autoimmun jarayon, qaytalanuvchan yallig‘lanish | Kamroq uchraydi, bez hujayralarining zararlanishi bilan kechadi. |
Surunkali pankreatit alomatlarsiz kechishi mumkin, biroq qaytalanish va zo‘rayish bilan o‘tadi. Qaytalanish mahali bemor shikoyat qilmasligi ham mumkin. Surunkali yallig‘lanish jarayoni kasallik alomatlarining yuzaga chiqishi bilan ro‘y beradi.
Kasallik quyidagi omillar oqibatida yuzaga chiqadi:
Bolalarda pankreatit o‘t chiqarish yo‘llari va oshqozonosti bezi patologiyasiga bog‘liq. Bu tug‘ma yoki orttitilgan (opistorxoz) bo‘lishi mumkin. Aksariyat hollarda bolalarda bu kasallikka qoringa berilgan og‘ir zarba sabab bo‘ladi. Shuningdek, turli infeksiyalar - gerpes, mononukleoz, parotit, salьmonellyoz kabilar ham sabab bo‘ladi.
Pankreatitning asosiy belgisi – qorin sohasining yuqori bo‘lmasida turli muddatli og‘riq. Og‘riq to‘satdan yoki sekin-asta boshlanishi mumkin. Odatda og‘riq alkogol iste’moli yoki taom eyilganidan sal o‘tmay boshlanadi.
Oshqozonosti bezining o‘tkir yallig‘lanishi belgilari:
Surunkali pankreatit alomatlari:
Oshqozonosti bezining 80 foizi zararlanganidan keyin esa ikkilamchi qant kasalligi rivojlanadi.
Pankreatit quyidagi asoratlar bilan kechadi:
«Pankreatit» tashxisida shikoyatlar tahlili, kasallik tarixi, shifokor ko‘rigidan tashqari mutaxassis laborator va instrumental tashxis usullaridan foydalanadi.
Oshqozonosti bezining og‘ir yallig‘lanishida qon tahlilida nospetsifik o‘zgarishlar kuzatiladi: leykotsitlar sonining ortishi, eritrotsitlar tinish tezligi (ruscha - SOE) ko‘tarilishi. Mazkur holatlar kasallikning o‘tkir shakllari va bemorlarning uchdan bir qismida kasallik zo‘rayganda qayd etiladi. Boshqa bemorlar qon tahlilida bunday o‘zgarishlar kuzatilmaydi.
Kasalikning bosh biokimyoviy alomati – kraxmalni parchalashda asosiy rolь o‘ynovchi fermentlarning qon va peshobda ko‘p miqdorda paydo bo‘lishidir. Bu amilaza fermenti; peshob tahlilida diastaza deb ataladi. Bundan tashqari, boshqa pankreatik fermentlar: lipazalar, A2 fosfolipazlari, tripsin, elastazalar ham qayd etiladi.
Pankreatitning qo‘shimcha biokimyoviy alomatlari:
Fermentlarning qonda ortishi kasallikning o‘tkir va patologiyaning surunkali shakllarida kuzatiladi. Ko‘pgina bemorlarning tahlillari me’yoridan oshmaydi. Shuning uchun, kasalik tashxisida, ayniqsa, surunkali shaklida instrumental tadqiqotlar ko‘proq samara beradi.
Tashqi sekretor etishmovchilik, ya’ni hazm qilish fermentlari taqchilligini aniqlash uchun qo‘shimcha koprogramma – axlat tahlili qo‘llanadi. Axlatda mushak to‘qimalari, neytral yog‘lar, kraxmal donlari uchraydi.
Pankreatitning o‘tkir shaklini aniqlashda kompyuter yoki magnito-rezonans tomografiya muhim rolь o‘ynaydi. Ular bez hujayralari zararlanishi, to‘qimalardagi shishni aniqlash imkonini beradi. Tashxis laparoskopiya usulida tasdiqlanadi.
Oshqozonosti bezining surunkali yallig‘lanishini tashxislash usullari:
Oshqozonosti bezi turli sabablarga ko‘ra paydo bo‘ladi va turli usullar bilan davolashni talab etadi. Pankreatitning har bir holatida davolash ususlini belgilash uchun albatta gastroenterolog ko‘rigidan o‘tish va uning maslahatini olish talab etiladi.
Pankreatitga yo‘liqqan har bir bemorga davolavchi ovqatlanish tartibi belgilanadi.
Kasallik zo‘raygan mahal 1-2 kunga ovqatdan tiyilish tavsiya qilinadi, keyin esa sekin-asta shirin choy, qoqnon, suyuq bo‘tqalar, quyuqroq sho‘rva, omlet eyish mumkin.
Kasallik qaytalanish mahali esa yog‘ va uglevodlar saqlovchi taomlardan voz kechish lozim. Toblangan yoki bug‘langan taomlar ma’qul. Kuniga kam-kamdan 6 mahal va taomni iliq holatda tanavvul qilish kerak.
Foydali mahsulotlar:
Pankreatitda mumkin bo‘lmagan mahsulot va taomlar:
Kasallikning o‘tkir shaklida kasalxonaga yotish tavsiya etiladi. Ko‘pgina hollarda davolash jonlantirish bo‘limida o‘tkaziladi. Bu erda intensiv infuzion terapiya (intoksikatsiyani bartaraf etish tomir orqali eritmalar yuborish) va og‘riqsizlantirish. Davolash bir necha kun davom etadi.
Xastalikning nekrotik shaklida o‘lgan to‘qimalarni olib tashlash uchun jarrohlik amaliyoti qo‘llanadi. Og‘riqqa o‘t toshlari sabab bo‘lgan bo‘lsa, jarroh o‘t pufagini olib tashlaydi. Natijada oshqozonosti bezining yallig‘lanish jarayoni to‘xtaydi.
Terapiyada bezning fermentativ funktsiyasini bajaruvchi preparatlar qo‘llanadi. Mikrazim – pankreatin saqlovchi zamonaviy dori vositasi bo‘lib, etishmayotgan fermentlar – lipaza, amilaza, proteaza o‘rnini bosadi. Dori vositasi mikrozarrachalari oshqozonning hazm qiluvchi moddalaridan himoyalangani sababli, tezda 12 barmoqli ichakka o‘tib ketadi. Atsytish kerakki, ferment terapiyasi uzoq davom etadigan muolaja bo‘lib, organizm ozuqa moddalarini me’yorida hazm qilishga yordam beradi. Davolanish bilan birga bemor parhezga amal qilib, alkogoldan voz kechishi talab etiladi.
Pankreatit zo‘raygan mahal oshqozonosti bezi faoliyatini bostiruvchi vositalar beriladi.
Kasallikka bezning oqim yo‘li zararlanishlari sabab bo‘lsa, ularni bartaraf etish uchun jarrohliq amaliyoti qo‘llanishi mumkin.
Surunkali pankreatitda jarrohlik amaliyoti tavsiya etiladigan holatlar:
Kattalarda pankreatitda asosiy profilaktika – spirtli ichimliklar iste’molini cheklash. Bolalarda esa to‘g‘ri ovqatlanish, tezpishar taomlardan voz kechish, shuningdek, turli travmalardan himoyalash.
Ikkilamchi, ya’ni qaytalanishlar, zo‘rayish va asoratlar profilaktikasi:
Aytilganlarga amal qilish pankreatitning og‘ir asoratlarga olib kelishi ehtimoli va hayot sifatiga salbiy ta’sirini kamaytiradi.
Muhim: qo‘llashdan oldin yo‘riqnoma bilan tanishib chiqing yoki davolovchi shifokor mutaxassis maslahatini oling