Me’yordan ortiq eyish – insonning energiya ehtiyojlaridan oshiq ortiqcha kaloriyali ovqatni haddan tashqari ko`p iste’mol qilishdir. Agar inson o’ziga kerakli miqdordan ortiq ovqatni muntazam ravishda iste’mol qilsa, me’yordan ortiq eyish odati doimiy bo’lishi mumkin. Boshqa hollarda to’ymaslik qandaydir voqea bilan bog’liq bo’lishi mumkin, masalan, tantana yoki ta’tilda bo’lish. Me’yordan ortiq eyishning asosiy belgisi – ovqatni ochiqqanlik hissisiz iste’mol qilishdir.
Sabablari
Me’yordan ortiq eyishning asosiy sababi – bu emotsional qulaylikka (komfort) erishish istagidir. Ovqatdan keying himoyalanganlik va hotirjamlik hissini tushunsa bo’ladi. Shuning uchun, ko’p insonlar qattiq emotsional hayajon (stress) paytida haddan tashqari ko’p ovqat iste’mol qilishadi.
Shu bilan birga, bunday odatga quyidagilar sabab bo’lishi mumkin:
- tashqi ko’rinishning tanqidi;
- ko’p ovqat iste’mol qilinadigan va tez-tez takrorlanib turadigan ziyofat va bayramlar;
- oson yetishsa bo’ladigan ovqatlar, masalan, buyurtma va yetkazib berish xizmati;
- oila a’zolariga turli-tuman, mazali, lekin yuqori kaloriyali taomlar pishirib berish yo’li bilan ularga g’amxo’rlik ko’rsatish;
- muhim ishlarning yo’qligi, kimgadir g’amxo’rlik qilish zaruriyati, zerikish, yolg’izlik;
- ovqatlanish – dam olish usuli sifatida tushuniladigan tig’iz ish jadvali;
- noto’gri ovqatlanish tartibi, unda nonushta va tushlikka sutkalik ratsionning kichik ulushi tog’ri keladi va inson kechqurun kuchli ochiqqanlikni his qiladi.
- ovqatning taxminiy kaloriyasi va o’zining energiya sarf qilishini baholash odati yo’qligi;
- ruhiy buzilishlar, masalan, depressiya;
- gipotalamus va asab tizimining boshqa tartibga soluvchi markazlari faoliyatining o’zgarishi.
Me’yordan ortiq yeyishga olib keluvchi oziq-ovqat mahsulotlariga misol sifatida ba’zi belorus milliy taomlarining kaloriya qiymatini keltirib o’tamiz:
| Milliy taom | Kaloriyalilik, kkal/100 gr. |
|---|---|
| Kartoshkali draniklar | 268 |
| Saltison | 209 |
| Mol go’shtidan yumaloq kotlet | 189 |
| Kartoshka va tuzlangan karamli varenilar | 185 |
| Zrazi | 303 |
| Lavlagili sho’rva | 36 |
| Verashchaka | 300 |
| Kulaga | 93 |
Og’ir jismoniy mehnat bilan shug’ullanmaydigan, shaharda yashovchi insonning energiyaga ehtiyoji kamdan-kam sutkasiga 1800-2000 kkaldan oshadi.
Belgilari
Agar insonda quyidagi belgi va alomatlar bo’lsa, unda me’yordan ortiq yeyishni taxmin qilish mumkin:
- ochiqqanlik hissisiz ovqat iste’mol qilish;
- tanovul qilayotgan mahsulotlarning sonidan hijolat tortishdan qochish tufayli yolg’izlikda ovqatlanishni xush ko’rish;
- ortiqcha vaznning vujudga kelishi, garchi bu alomat doimiy emas.
Agar inson me’yordan ortiq yeganidan so’ng aybdorlik hissini, xulqini nazorat qila olmasligini sezsa, uning o’zi haqidagi fikri yomonlashadi, bu esa ovqatlanish xulq-atvori buzilishining belgisi – bulimiya bo’lishi mumkin.
Me’yordan ortiq yeyishga odatlangan inson har doim ham ovqatni katta miqdorda bir o’tirishda iste’mol qilmaydi. Bunday odamlarga kun davomida kam miqdorda tez-tez va muntazam ovqatlanish xosdir, natijada organizm keragidan oshiq kaloriya oladi.
Ayniqsa, bu borada doimiy va nazoratsiz ravishda shirin va xamir mahsulotlarini tanovul qilish xavflidir.
Majburiy (kompulsiv) me’yordan ortiq yeyish – ovqatga tobelikning belgilari:
- to’yganda ham ovqat iste’mil qilishni to’xtata olmaslik;
- oziq-ovqat mahsulotlarini ko’p miqdorda tez yeyish;
- to’ygandan so’ng ham ovqatlanish;
- yashirincha yeyish uchun atrofdagilardan oziq-ovqat mahsulotlarini bekitish;
- faqat yolg’izlikda ovqatlanish;
- kun davomida doimiy tamaddi qilishlar, aniq ovqatlanish tartibining yo’qligi.
Bunday buzilishlarda kuzatiladigan ruhiy faoliyatning izdan chiqish hollari:
- faqat ovqatlangandan keyin o’tib ketadigan xavotir va tig’izlik hissi;
- iste’mol qilinayotgan ovqatning miqdoridan hijolat tortish va uyalish;
- ovqatlanish vaqtida “avtomatik” harakatlar;
- ovqatdan mamnunlik hissi yo’qligi;
- me’yordan ortiq yeyishdan so’ng aybdorlik hissi;
- o’z vaznini va ovqatlanish odatlarini nazorat qila olmasligi sababli tushkunlik.
Oqibatlari
Me’yordan ortiq yeyishning tez-tez uchraydigan oqibati bu oshqozon atrofida og’irlik yoki og’riq, uyquchanlik, bosh aylanishi, ba’zida najas buzilishi, masalan ichburug’ (oshqozonosti bezi faoliyatining yetishmovchiligida).
Ortiqcha miqdorda ovqat doimiy ravishda iste’mol qilinsa, organizmning modda almashinuvida jiddiy buzilishlar yuzaga keladi, ular har xil kasalliklarga olib kelishi mumkin:
- sirtqi (periferik), miya, yurak arteriyalari, buyrak tomirlari, boshqa a’zolarning shikastlanishi bilan kechadigan ateroskleroz;
- qand diabeti va semizlik;
- gipertonik kasallik;
- miya qon aylanishining buzilishi va miokard infarkti;
- ruhiy buzilishlar – depressiya, kuchli tashvish hissi, jamiyatdan ajralish, o’ziga o’zi past baho berish.
Davolanish
Me’yordan ortiq yeyish bilan bog’liq muammolardan turli tarzda xalos bo’lish mumkin. Agar keragidan ortiq ovqat tanovul qilish holati bir marotaba yuz bergan bo’lsa, masalan, bayramda, hol-ahvolni yaxshilash va vaziyatni to’g’rilashda zamonaviy fermentli dori “Mikrazim” yordam beradi.
Uning me’yordan ortiq yeyishda foydasi dori vositasining tarkibi va uning ta’sir qilish mexanizmiga bog’liq. “Mikrazim” kelib tushgan to’yimli moddalarning parchalanishini ta’minlovchi, oshqozonosti beziga og’irlikni kamaytiruvchi, ovqat hazm qilish jarayonini tezlashtiruvchi hazm qilish fermentlarini saqlaydi. Me’yordan ortiq yeyishda 10 000 ta’sir birligi dozasida dorining 1 kapsulasini ovqat vaqtida yoki ovqatdan so’ng, yetarli suv miqdori bilan ichish tavsiya etiladi.
Ko’p ovqat iste’mol qilingandan keyin yoqimsizlik hissidan xalos bo’lish uchun “Mikrazim” o’ramini o’zi bilan dam olishga olib ketish foydalidir.
Muhim: Qabul qilishdan oldin mutaxassis bilan maslahatlashing.
Agar yurak, tomir, endokrin tizimida kasalliklar mavjud bo’lsa, zararli mahsulotlarni aniqlab, bunday patologiyali mahsulotlarni chiqarib tashlash uchun parhezshunos maslahati tavsiya qilinadi.
Mey’ordan ortiq yeyishdan xalos bo’lishining 3 usuli:
- ochiqqanlik hissi yo’qligida ovqat yemaslik;
- energiyani sarflashni hisobga olgan holda menyu tuzish va unga amal qilish;
- stress va charchoqni “ustidan” yemaslik.
Me’yordan ortiq yeyishning majburiy (kompulsiv) shaklida, ovqatning oshiqligidan insonda tobelik shakllanib, tamaddi qilishga intilish esa hayoldan ketmasa, oqilona psixoterapiya talab qilinadi. Bunda shifikorning alohida maslahatlari ham, guruh seanslari ham yordam beradi.
Inson ovqatlanish kundalik daftarini olib borish bilan o’ziga o’zi yordam berishi mumkin, bu bilan rad qilib bo’lmas darajada ovqatlanish istagi vujudga kelgan sharoitlarni aniqlasa bo’ladi.
Bunday sharoitlar paydo bo’lganda u ongli ravishda ovqatdan voz kecha oladi va muammoni hal qilishning boshqa yo’lini topadi. Shuningdek, o’z hulqining doimiy nazoratidan voz kechish muhimdir, shunchaki stress va xavotirli holatlarni tug’dirmasdan, uni tartibga solish ahamiyatli.
Inson o’ziga o’zi yordam berishi mumkin, buning uchun “ovqatlanish kundalik daftari” tutishi, unga ovqat yeyish istagini tug’diruvchi barcha sharoit va vaziyatlarni yozishi darkor.
Bu kabi vaziyatlar aniqlanganidan so’ng ongli ravishda “ustidan yeyish”lardan voz kecha olishi va muammoning boshqa yechimini topa olishi mumkin. Shu bilan birga, o’z hulqining doimiy nazoratidan voz kechish muhimdir, shunchaki stress va xavotirli holatlarni tug’dirmasdan, uni tartibga solish ahamiyatli.
Qanday oldini olish
Me’yordan ortiq yeyishning oldini olish bo’yicha bir necha tavsiyalar:
- uzoq ziyofatdan oldin ochiqqanlikni his etmaslik uchun uyda tanovul qilib olish;
- uyga muntazam buyurtmalar qilishdan voz kechish;
- standart porsiyadan ko’proq ovqatni iste’mol qilmaslik;
- xobbi, qiziqarli mashg’ulot topish, qiziq film tomosha qilish – har qanday yo’l bilan zerikishdan xalos bo’lish;
- normal ovqatlanish tartibini yo’lga qo’yish, shu jumladan ishxonada ham, doimiy tamaddi qilish va juda ko’p kechki ovqatidan qochish;
- havasni keltiradigan narsalardan qochish, ko’p shirinliklar yoki shakarpazlik (konditer) mahsulotlarini sotib olmaslik;
- ovqat tanovul qilayotganda uning hidi, tashqi ko’rinishiga diqqat-e’tiborni qaratish, ovqatdan chinakam gastronomik huzur olishni o’rganish;
- agar me’yordan ortiq yeyish yosh bolada kuzatilsa, uning ratsionini ko’proq meva va sabzavotlar qo’shish bilan o’zgartirish, jismoniy og’irlikni ko’paytirish (sport seksiyalari va to’garaklar).
